اقدامات سیاسی حوزه علمیه اصفهانحوزه علمیه اصفهان در امور سیاسی و اجتماعی بی تفاوت نبوده و در ادوار مختلف به گونه‌های متفاوت وارد عرصه سیاست و اجتماع شده است. ۱ - دوره صفویاز آغاز شکل‌گیری حکومت صفوی به تدریج همکاری علما و به تبع آن حوزه‌های علمیه، با شاهان، به ویژه در عهده‌دار شدن مناصب دینی، شروع شد. در دوره شاه طهماسب دومین پادشاه صفوی، به دلیل اعتقاد جدّی او به فقها این همکاری گسترده‌تر شد. مبنای این مشارکت نیز آن بود که برخی از امور دینی اساساً بر عهده مجتهدان و فقهاست؛ مانند قضا و امور حسبیّه، برخی دیگر نیز منوط به اذن مجتهدان است از آن رو که نایبان امام در زمان غیبت هستند. نقش محقق کرکی در تبیین نظریه نیابت مجتهد جامع الشرایط از امام معصوم، در این دوره بسیار برجسته بود. [۱]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۷، ص۶۹۵، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
شاه طهماسب نیز طی حکمی که در آن محقق کرکی را خاتم المجتهدین و نایب الائمة المعصومین خوانده بود از همگان خواست که با حکم وی مخالفت نکنند و مخالفت با محقق کرکی را به منزله شرک معرفی کرد. [۲]
خوانساری، ج۴، ص۳۶۲ـ۳۶۳.
خوانساری [۳]
خوانساری، ج۴، ص۳۶۱.
احکامی را دیده که محقق کرکی به حاکمان سراسر قلمرو صفوی نوشته و آن‌ها را به رعایت عدالت در حق رعایا توصیه کرده است.همکاری علمای حوزه اصفهان با پادشاهان صفوی و تصدی مشاغل و مناصب عمده مذهبی، پس از شاه طهماسب نیز با فراز و نشیب‌هایی ادامه یافت و کسانی چون شیخ علی منشار، بهاء‌الدین عاملی، علی‌نقی بنابی العلاء کمره‌ای، محمدتقی مجلسی، آقاحسین خوانساری، محمدباقر مجلسی ، عبداللّه بن صالح بحرانی و محمدحسین خاتون‌آبادی به منصب شیخ الاسلامی، شیخ جعفر بن عبداللّه به منصب قضا و حسین بن رفیع‌الدین مرعشی و محمدباقر بن حسن خلیفه سلطانی به منصب صدارت برگزیده شدند [۴]
محمدیوسف واله اصفهانی، خلد برین: ایران در روزگار صفویان، ج۱، ص۴۳۰ـ۴۳۲، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۵]
محمدیوسف واله اصفهانی، خلد برین: ایران در روزگار صفویان، ج۱، ص۴۳۴، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۶]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۲۷۱ـ۲۷۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۷]
خوانساری، ج۲، ص۳۲۶ـ۳۴۹.
[۸]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل‌الآمل، ج۱، ص۷۹ـ ۸۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
[۹]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل‌الآمل، ج۱، ص۱۲۵ـ۱۲۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
(برای آگاهی بیش‌تر درباره مناسبات علمای حوزه اصفهان با شاهان صفوی و نیز مشاغل و مناصبی که بر عهده آن‌ها گذاشته می‌شد به این منبع رجوع کنید [۱۰]
رسول جعفریان، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، ج۱، ص۲۸۳ـ۳۷۱، تهران ۱۳۸۸ ش.
).این همکاری‌ها موجب شد که در این دوره از جانب علما و فقهای اصفهان کتب و رسالاتی درباره سیاست و آداب ملک‌داری و نیز فقه سیاسی و مسائلی چون امر به معروف و نهی از منکر، لزوم رعایت عدالت از جانب حاکم، خراج، جزیه و حکم نماز جمعه در دوره غیبت نوشته شود. [۱۱]
رسول جعفریان، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، ج۱، ص۳۷۳ـ۴۲۷، تهران ۱۳۸۸ ش.
۲ - دوره افشاریه و زندیهدر دوره افشاریان و زندیان از نفوذ سیاسی حوزه علمیه اصفهان کاسته شد. ۳ - دوره قاجاراما در دوره قاجار برخی از علمای طراز اول اصفهان در وقایع نهضت تحریم تنباکو و مشروطیت نقش اساسی و کلیدی داشتند (برای نقش آقانجفی در واقعه نهضت تنباکو به این منبع رجوع کنید [۱۲]
موسی نجفی، حکم نافذ آقانجفی: عرفان، ج۱، ص۴۷ـ۸۰، مرجعیت و سیاست و فتاوائی از تحریم سیاست غرب در ایران، (قم) ۱۳۷۱ ش.
).در جریان مشروطیت، هفت تن از علمای درجه اول حوزه علمیه اصفهان در حمایت از نهضت مشروطه بیانیه صادر کردند. [۱۳]
مصلح‌الدین مهدوی، بیان سُبُل الهدایة فی ذکر اعقاب صاحب الهدایة، ج۲، ص۴۸، یا، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم ۱۳۶۷ ش.
حاج‌آقا نوراللّه نجفی (ثقة الاسلام) یکی از مشهور‌ترین این علما بود که نقش مهمی در حمایت از مشروطه بر عهده داشت. [۱۴]
مصلح‌الدین مهدوی، بیان سُبُل الهدایة فی ذکر اعقاب صاحب الهدایة، ج۲، ص۴۶ـ۴۹، یا، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم ۱۳۶۷ ش.
هر چند که پس از وقایع مشروطه از حمایت آن دست برداشت. [۱۵]
مصلح‌الدین مهدوی، بیان سُبُل الهدایة فی ذکر اعقاب صاحب الهدایة، ج۲، ص۱۲۰ـ ۱۲۱، یا، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم ۱۳۶۷ ش.
وی از جمله مخالفان سرسخت رضا شاه در قانون نظام وظیفه اجباری بود. وی در ۱۳۴۶/ ۱۳۰۶ ش درگذشت. ۴ - فهرست منابع(۸) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱. (۱۷) رسول جعفریان، احوال و آثار بهاء‌الدین محمد اصفهانی (مشهور به فاضل هندی)، قم ۱۳۷۴ ش. (۱۸) رسول جعفریان، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، تهران ۱۳۸۸ ش. (۴۰) مصلح‌الدین مهدوی، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، تحقیق، تصحیح، اضافات محمدرضا نیل‌فروشان، اصفهان ۱۳۸۶ ش. (۴۱) مصلح‌الدین مهدوی، بیان سُبُل الهدایة فی ذکر اعقاب صاحب الهدایة، یا، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم ۱۳۶۷ ش. (۴۴) موسی نجفی، حکم نافذ آقانجفی: عرفان، مرجعیت و سیاست و فتاوائی از تحریم سیاست غرب در ایران، (قم) ۱۳۷۱ ش. (۴۷) محمدیوسف واله اصفهانی، خلد برین: ایران در روزگار صفویان، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۷۲ ش. (۴۸) محمدطاهر بن حسین وحید قزوینی، عباس‌نامه، یا شرح زندگانی ۲۲ ساله شاه عباس ثانی (۱۰۵۲ـ ۱۰۷۳)، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۲۹ ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه اصفهان»، شماره۶۶۴۱. رده‌های این صفحه : استان اصفهان | اندیشه سیاسی | جغرافیای اسلامی | حوزه های علمیه | رابطه دین و سیاست | فرهنگ و اجتماع
|